Quy Trình Xếp Hạng Tín Nhiệm

Dựa theo Corporate Ratings Criteria 2008 của Standard and Poor's:

Gặp ban lãnh đạo doanh nghiệp

Mục đích để xem xét chi tiết những kế hoạch hoạt động kinh doanh và tài chính, những chính sách điều hành, và những nhân tố về tín dụng khác mà có tác động tới việc đánh giá xếp hạng.

Trình bày: Những người tham gia trình bày gồm CFO (cơ bản), CEO (trong những vẫn đề mang tính chiến lược), các executive về hoạt động kinh doanh (về các mảng kinh doanh chi tiết), và cố vấn ngoài (nếu thấy hữu ích).

Lịch trình:
Tổ chức họp lãnh đạo phải lên kế hoạch trước vài tuần trước khi analyst tiến hành đánh giá và có sự tham gia đầy đủ cùa các thành phần.

Tham quan cơ sở vật chất
Tham quan những cơ vật chất chính, trong thời hạn cho phép.

Họp

Chuẩn bị: công ty có thể yều cầu analyst hướng dẫn về tiêu chí đánh giá, những bình luận về ngành, hay những bài viết về các công ty cùng loại.
Công ty nộp các tài liệu cơ bản trước khi họp:
- báo cáo tài chính thường niên đã kiểm toán trong 5 năm;
- những báo cáo tài chính những kỳ ngần nhất;
- bản mô tả tường thuật hoạt động kinh doanh và sản phẩm;
- nếu có, các bản sao đăng kí, hay biên bản ghi nhớ,...
- những thông tin về ngành
- bản giới thiệu của lãnh đạo (không bắt buộc)

Tiến hành họp:
Thảo luận về các vấn đề
- môi trường kinh doanh của ngành và triển vọng;
- tổng quan về những phân khúc kinh doanh chính, bao gồm số liệu thống kê về tình hình hoạt động, so sánh với đối thủ cạnh tranh và những tiêu chuẩn ngành;
- chính sách tài chính và những mục tiêu năng lực tài chính (financial performance goals)
- nghiệp vụ kế toán riêng biệt
- việc trù hoạch, bao gồm những báo cáo lưu chuyển tiền tệ và bảng cân đối kế toán cũng với những dự tính về thị trường hữu quan và hoạt động kinh doanh.
- kế hoạch chi tiêu nguồn vốn; và
- những phương án tài chính dự phòng và kế hoạch để đối phó với những tình huống bất ngờ (dùng để chỉ ra những kế hoạch của ban lãnh đạo, cách ban lãnh đạo đánh giá những thách thức của công ty, các chiến thuật tài chính về việc dựa vào nguồn dòng tiền nội bộ hay từ các quỹ bên ngoài).

Ủy ban xếp hạng
Một ủy bạn luôn được triệu tập cho một xếp hạng mới, gồm 5 - 7 thành viên và một chủ tọa. Analyst chính sẽ soạn thảo một bản trình bày gồm:
- phân tích tình hình kinh doanh của công ty và môi trường hoạt động
- đánh giá ban lạnh đạo chiến lược và tài chính
- những khía cạnh về kế toán, và
- phân tích tài chính

Công ty sẽ được thông báo về mức xếp hạng trước khi được công bố. Tín dụng doanh nghiệp gồm 2 mục chính là rủi ro kinh doanh(business risk) và rủi ro tài chính (financial risk)
+ Rủi ro kinh doanh gồm:
- rủi ro về quốc gia
- những nhân tố của ngành
- vị trí cạnh tranh
- so sánh khả năng thu lợi nhuận và so với nhóm công ty cùng ngành
+ Rủi ro tài chính
- chính sách quản trị, chấp nhận rủi ro, chính sách tài chính
- kế toán
- nguồn dòng tiền đủ (Cash flow adequacy)
- Cấu trúc vốn/ bảo vệ tài sản
- Nhân tố về thanh khoản/ngắn hạn



Những phản đối, kháng nghị sẽ được tiến hành nhanh (trong khoảng 1-2 ngày).
Sau đó, mức xếp hạng tín nhiệm sẽ được công bố trên phương tiện thông tin đại chúng.

Giám sát

Xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp được công bố sẽ được theo dõi trong vòng ít nhất một năm. Để tiếp tục theo dõi, analyst chính vẫn nhận thông tin hàng quý, hàng năm. Nếu có biến đổi nhiều hơn mong đợi hoặc có giao dịch tài chính quan trọng phát sinh có thể họp để cập nhật.

Thay đổi mức xếp hạng

Trong quá trình giám sát, công ty có thể rơi vào danh sách CreditWatch listing và cần xem xét lại. Ủy bạn sẽ tiến hành phân tích lại, đưa ra quyết định và thông báo cho công ty.

Mức Độ Tin Cậy Của Credit Rating Agencies

Một đề tài cũng xuất hiện khá lâu kể từ khi chuyện thế chấp nhà đất vỡ nợ ở Mỹ đó là chất lượng của các tồ chức xếp hạng tín nhiệm có đáng tin hay không. Trên các báo người ta luôn chất vấn về uy tín của các hãng Moody's hay Fitch Ratings hay Standard & Poor. Tôi có người bạn làm ở bộ phận fixed income tronng một equity growth fund ở Việt Nam cũng phàn nàn về hệ thống tài chính ở Mỹ. Khi nói về các hãng xếp hạng, bạn tôi cũng nói chắc phải xếp hạng những cty credit rating là FFF. Chuyện này cũng không ngạc nhiên lắm vì tôi cũng thấy nhiều trên các ấn phẩm tài chính đặc biệc là các tờ báo đều đưa ra những cái tiêu đề kiểu FFF như vậy. Nhưng ta cũng phải xem xét kỹ thế nào, bởi vì tôi thấy trong những nhận xét như vậy có nhiều yếu tố cảm xúc, và có thể nhận xét của họ là không công bằng (biased).

Ta xem lại hệ thống thị trường trái phiếu ở Mỹ.

Thị trường trái phiếu bao gồm rất nhiều nhà phát hành issuers và nhiều loại chứng khoán. Nói cụ thể thì rất là dài vì chắc cũng phải vài cuốn text book. Vậy ta xem những phân loại chính:
- U.S. Treasuries: loại trái phiếu do Bộ Ngân khố Mỹ phát hành (US Department of the Treasury)
- Corporate Bonds: trái phiếu do các tập đoàn và có mức xếp hàng tín nhiệm "investment"
- High-Yield Bonds: Còn gọi là trái phiếu "non-investment" hay "junk bonds" tức là dưới mức co thể coi là đầu tư được.
- Mortgage-Backed Securities (MBS): loại trái phiếu được tổng hợp từ dòng tiền của tiến gốc (principal) và lãi (interest) từ một nhóm/gói những khoản vay thế chấp mua nhà ở.
- Asset-Backed Securities (ABS): trái phiếu này tổng hợp bằng dòng tiền từ một nhóm/gói tài sản như vay mua ô tô, các khoản thu từ thẻ tín nhiệm, home equity loans (khoản vay mà lấy nhà ra để thế chấp), thuê máy bay, v.vv.. Danh sách những tài sản có thể chứng khoán hóa vào trong ABS thì còn dài nữa, hầu như chưa có kết thúc vì người ta có thể nghĩa ra nhiều thứ thêm vào.
- Agency Bonds: chứng khoán nợ này do các doanh nghiệp chính phủ tài trợ government-sponsored enterprises (GSEs) phát hành, bao gồm Fannie Mae, Freddie Mac và the Federal Home Loan Banks.
- Municipal Bonds (Munis): trái phiếu đô thị do một bang, thành phố hay chính quyền địa phươnh phát hành.
- Collateralized Debt Obligations (CDOs): loại chứng khoán ABS được tổng hợp từ bất kỳ loại ABS, MBS, trái phiếu hay khoản vay nào đó.

Tôi đồng ý với ý kiến cho rằng các credit rating agencies làm tốt (hoặc tương đối tốt) khi định giá các loại trái phiếu đơn thuần (plain-vanilla bonds), còn các loại chứng khoán tồng hợp phức tạp trên thì khó có thể gọi là tốt. Do mức độ phức tạp, tôi nghĩ các hãng tín nhiệm chỉ đánh giá được một vài tiêu chí, trong khi rủi ro của các loại chứng khoán tổng hợp kia còn phụ thuộc vào các loại tài sản đứng sau. Tôi nghĩ họ không thể hiểu rõ từng prepayment risk và default risk của từng tài sản riêng rẽ, đặc biệ là khi các loại chứng khoán tổng hợp lại gồm cả hàng ngàn dòng tiên của những tài sản trong gói. Có một quan niệm cho rằng khi mà số lượng các tài sản lớn như vậy thì có thể là giảm default risk, giống như giảm thiểu rủi ro bằng cách đa dạng hóa danh mục đầu tư. Tôi không đồng ý với quan niệm này bởi nó xuất phát từ quan niệm cho rằng nếu một tài sản trong gói bị mất khả năng thanh toán, thì dòng tiền của những tài sản khác sẽ bù lại. Nghe có vẻ hợp lý, nhưng nếu phần lớn các tài sản trong gói đều mất khả năng thanh toán thì sao?

Bởi vậy khi xày ra bong bóng nhà đất, người ta dễ dàng phản ứng gay gắt khi mà các loại bonds của Lehman Brothers có mức tín nhiệm cao. Các CDOs mà được xếp hạng AAA thì rõ ràng mức uy tín của Moody’s, Standard & Poor’s và Fitch không còn được đánh giá cao nữa.
Các lãnh đạo của các hãng này giải thích về sai lệch của mình trong đánh giá các mortgage-backed securities là do không lường trước được sự sụt giảm nhanh của giá nhà, hay hậu quả kéo theo là môi trường cho vay giới hạn, và bởi vì những dữ liệu quá khứ, và những nhận định mà mà các mức xếp hạng dựa theo đã không ước lượng được rủi ro.

Một vấn đề đặt ra là cải tổ các hãng xếp hạng tín nhiệm. Tôi nghĩ họ cần nghiên cứu kỹ các tiêu chí đánh giá của mình lại.



Ảnh minh họa: Tháng 1-2009, vay thế chấp, người thu nhập thấp có tỉ lệ default cao, cao nhất là nhóm dưới $30,000/năm, trong khi họ chiếm 20% tổng số gia đình.