January Effect

January effect, hiệu ứng tháng 1 (còn gọi turn-of-the-year effect hay January anomaly) là một trong những hiệu ứng calendar effect quan trọng nhất. Lợi nhuận của cổ phiếu phổ thông vào tháng Một lớn hơn nhiều so với những tháng khác, và hiện tượng này là do sự tăng lên của lượng mua, sau khi giá cổ phiếu giảm vào tháng 12.
Trong khoảng thời gian cuối tháng 11 và tháng 12, giá cổ phiếu bị áp lực giảm giá vì các nhà đầu tư (bao gồm cả nhà đầu tư tổ chức) thường có xu hướng tìm cách bán cổ phiếu để tránh thuế (gọi là tax selling). Tax selling có nghĩa là khi đầu tư vào cổ phiếu một số cổ phiếu bị giảm giá, nếu bán ngay các cổ phiếu này trước 31/12 thì có thể ghi nhận một khoản lỗ. Khi đó, lợi nhuận chịu thuế sẽ giảm xuống và thuế đánh cũng sẽ giảm. Sau khi hết năm mới, người ta lại có xu hướng mua lại những cổ phiếu cũ (hoặc mua mới mà hấp dẫn).
Hiện tượng này tại cơ hội kiếm lời cho nhà đầu tư bằng cách mua cổ phiếu trước tháng một, rồi bán lại khi giá tăng.

Loại anomaly này trên thị trường tài chính chỉ có thể có trong điều kiện thị trường hoạt động không hiệu quả. Nhiều phân tích cho thấy Jannuary effect tập trung trong tuần đầu tiên và các cổ phiếu nhỏ thường có sức tăng mạnh hơn. Tuy nhiên không phải lúc nào cổ phiếu vốn hóa nhỏ cũng tốt hơn cổ phiếu vốn hóa lớn.

Một vài nghiên cứu lại cho thấy January effect không có liên hệ mật thiết với việc lách thuế, đặc biệt khi nghiên cứu ở thị trường các nước không có năm tài khóa là năm dương lịch hay luật thuế khác.

Ở Việt Nam, số liệu lịch sử quá nhỏ nên nghiên cứu có thể kết quả sẽ bị lệch. Hơn nữa các giải thích về thuế cho bộ phận nhà đầu tư cá nhân thì không đúng vì trước khi gia nhập WTO, thuế thu nhập doanh nghiệp là chủ yếu, còn thuế thu nhập cá nhân thì không được nhắc tới. Năm nay, 2009, thuế này mới bắt đầu thí điểm, trong khi ở Mỹ, loại thuế này chiếm tỉ trọng lớn trong ngân sách nhà nước.

Update 4/1/2010: Hôm nay mở đầu phiên giao dịch năm mới, thị trường chứng khoán việt Nam tăng gần hết biên độ.

Halloween Effect - Hiệu Ứng Halloween

Halloween effect hay halloween indicator (hiệu ứng halloween) là một biến thể của một thành ngữ Mỹ "Sell in May and go away." . Tức là ở đây người ta sẽ bán hết cổ phiếu nắm giữ vào tháng năm, rồi bỏ đi (du lịch). Hiếu ứng Halloween không có nghĩa là thị trường sẽ biến động trong ngày này mà chỉ đơn giản là người ta lấy mốc này để biết đã hết tháng 10. Ở đây người ta tin rằng khoảng thời gian từ tháng 11 đến tháng 4 (mùa đông) thị trường đem lại tăng trưởng, trong khi từ tháng 5 đến tháng 10 (mùa hè) thì thị trường ảm đạm.
Chiến thuật này đơn giản là bán hết tất cả cổ phiếu, rồi mua trái phiếu hoặc để trong tài khoản deposit account, rồi mua cổ phiểu lại vào mùa thu, loanh quanh lễ Halloween.

Những dữ liệu thống kê như của Sven Bouman and Ben Jacobsen thì ủng hộ calendar effect này, và cho thấy rằng halloween indicator ảnh hưởng mạnh ở châu Âu hơn các khu vực khác.



Ở Việt Nam thì sao?
Như tôi cũng từng nói dữ liệu lịch sử cổ phiếu ở Việt Nam quá ngắn nên việc nghiên cứu không mang tính thuyết phục lắm. Nhưng nếu lấy mốc 11/2007, thì trước đó có thấy được dấu hiệu của halloween effect. Nhưng nếu coi về sau thì hoàn toàn ngược lại. Ta xem chỉ số VN-Index:



Ngày 01/11/2007: 1057.92
Ngày 28/04/2008: 519.12
Mùa đông rớt thẳng xuống

Ngày 05/05/2008: 521.28
Ngày 31/10/2008: 30347.05
Cũng rớt nhưng thấp hơn, hơn nữa có khoảng lên điểm cuối tháng 8 lên 561.85

Khoảng mùa đông, mùa hè gần đây nhất cũng vậy. Nửa năm đầu cũng đi hình chữ V và cũng đã xuống điểm đáy của VN-Index cuối tháng, trong khi mùa hè thì xu thế đi lên (kể từ đáy tháng 2 đó).

Như vậy, halloween indicator có thể không phải là yếu tố ảnh hưởng thị trường Việt Nam. Với cách lý giải mùa hè người dân nghỉ mát đến Noel thì coi kỹ chi tiêu hơn có lẽ không hợp với Việt Nam vì người Việt Nam làm việc....quần quật quanh năm.

Nhưng cũng có thể khủng hoảng tài chính làm bóp méo tính chu kỳ, mùa vụ này chăng?

October Effect - Hiệu Ứng Tháng 10

Ở Mỹ, người ta thường nhắc tới thuật ngữ "October effect" vì một số nhà đầu tư lo lắng trong suốt tháng 10 bởi vì những sự kiện thị trường sập sàn trong lịch sử đều diễn ra trong tháng này. Ngày thứ Hai, thứ Ba, thứ Năm đen tối đầu xảy ra vào tháng 10/1929, sau đó là khủng hoảng Great Depression.
Thêm nữa, sự sụp đổ năm 1987 cũng xảy ra vào 19 tháng 10 khi đó chỉ số Dow Jones giảm 22.6% chỉ trong một ngày (thứ Hai đen tối).

Gần đây nhất khủng hoảng năm 2008, thị trường giảm sâu trong tháng 10, như trong ngày 6 tháng 10, 2008 chỉ số Dow Jones sụt giảm thấp nhất kể từ 2004.
Bởi vậy người ta thường lo lắng thị trường chứng khoán sẽ không tiến triển tốt trong tháng 10.

Một điều thú vị là cứ khoảng tháng 10, người dùng Internet lại tìm kiếm trên Google với từ khoá "October effect" nhiều hơn. Có thể phần nhiều là mang tính học thuật.

October effect là thuật ngữ phổ biến trong nhóm Calendar effect, một trong những nghiên cứu của tài chính hành vi (behavioral finance).

Tháng 10 ở Việt Nam

Tuổi của thị trường chứng khoán Việt Nam quá nhỏ để có thể nghiên cứu gì ở đây. Nhưng để ý là nhà đầu tư ở thị trường Việt Nam luôn nghe ngóng thông tin từ Mỹ. Lấy ví dụ Dow Jones, tôi thấy trong tuần đầu Dow thường giảm, sau đó thì phục hồi lại. VN-Index thì lại bám theo.


VN-Index tháng 10/2009

Ngoài ra, tháng 10 ở Việt Nam có một ý nghĩa khác. Tháng mười là thời điểm các công ty niêm yết nộp báo cáo tài chính quý 3. Những báo kết quả kinh doanh ước tính của quý 3 này sẽ là yếu tố phân hóa cổ phiếu.